Vriendennieuws

Benieuwd wat de vrienden van het museum allemaal doen? Hier vind je een overzicht van nieuws, activiteiten en bijdragen.

December 2025

Objecten in de kijker

Rik Wouters zoals hij zichzelf zag, in drievoud

Dromerig kijkt hij nét langs je heen … het is Rik Wouters zelf, die kijkt, en nu te zien is in de expo Rik Wouters & Nel: muze en manager. Zijn zelfportret dat Rik in de blauwe blouse wordt genoemd hangt pal bij de ingang van het zaaltje in het souterrain van ons museum waar een kleine maar indrukwekkende selectie van Riks werk te zien is. Het accent van de expo ligt op zijn ‘model en muze’ Nel, maar in dit stuk richten we ons op de kunstenaar zelf.

Rik wás een dromer – dat schreef Nel zelf aan een vriendin toen ze hem voor het eerst in 1902 had ontmoet. Zij was toen zestien jaar, maar wist al goed wat er in de wereld te koop was. Nel was een Schaarbeekse en op dat moment verdiende ze de kost als model voor verschillende Brusselse schilders. De vier jaar oudere Rik had een jaar eerder zijn studie aan de Mechelse academie afgerond en voortgezet aan de kunstacademie in de hoofdstad.

Datzelfde jaar 1902 waarin hij Nel ontmoette, werd Rik ingeloot in het Belgisch leger en zo kwam het pas drie jaar later tot een huwelijk van de twee. Het duurde lang voordat de twee op een redelijke wijze aan de kost kwamen en het jonge paar moest zelfs een tijd lang uit armoe inwonen bij Riks vader aan de Mechelse Tichelrij. Nel voelde zich er gebruikt als poetsvrouw en zodra Rik wat geld had bijverdiend in een porseleinfabriek (dat moet de fabriek Demeuldre-Coché uit Elsene zijn geweest) vertrok het paar terug naar Brussel, waar het tenslotte in Bosvoorde belandde. Daar kon Rik zich uitleven en in die vooroorlogse jaren was hij niet alleen erg productief, maar kwamen ook zijn mooiste werken tot stand.

Een portret van een jonge man, in kleurrijke, losse verftoetsen geschilderd.

Waaronder dus het ten toon gestelde Rik in de blauwe blouse, dat in 1911 tot stand kwam. Het zelfportret is meesterlijk, met de losse toets geschilderd. Rik heeft er iets jongensachtigs en niets van het statige dat je bij mensen uit het fin de siècle verwacht. Ook in die zin spreekt het ons nu nog aan. Van de bloemen op de achtergrond is niet duidelijk of ze in een tuin stonden of dat het ging om kleurrijk behang. Voor dit portret gebruikte Rik, zoals vaker, karton dat hij deels onbeschilderd liet.

Een ander zelfportret – Rik met hoed en sigaar schilderde hij in diezelfde tijd, en hier kijkt de schilder ons onderzoekend aan. De bonte, veelkleurige achtergrond van dit schilderij maakt al duidelijk, waarom Rik werd gerekend tot de fauvistes (letterlijk: woestelingen): een stijlrichting die als voorloper van het expressionisme gezien kan worden. In 1918 zou Paul Van Ostayen in zijn Ekspressionisme in Vlaanderen schrijven:

"Rik Wouters ontviel ons op het ogenblik dat hij waarschijnlijk het hoofd van een nieuwe geestelijke stroming in Vlaanderen ging worden."

Een portret van een man in donkere kledij en hoed met sigaar.

_{(c) KMSKA – www.artinflanders.be – foto Hugo Maertens}

Maar 1914 werd ook voor Rik en Nel een rampjaar. Rik werd gemobiliseerd en kwam na de val van Antwerpen terecht in een interneringskamp in het neutraal gebleven Nederland, in Amersfoort. Wegens ziekte werd hij er in 1915 ontslagen en kon hij met Nel een woning betrekken aan de Kostverlorenkade in Amsterdam. Daarbij werd hij geholpen door de kunsthistoricus Nicolaas Beets, kleinzoon van de bekende schrijver van de Camera Obscura. Rik was toen dus al duidelijk beroemd. Maar het liep slecht met hem af. Dat is te zien op het derde zelfportret dat Rik maakte toen hij herstelde van een erg zware kaakoperatie.

Portret van een man met ooglap tegen een rode achtergrond. _{(c) KMSKA – www.artinflanders.be – foto Hugo Maertens}

Hij bleek gezichtskanker te hebben gekregen en de Amsterdamse specialist kon niet anders dan een fors stuk kaak wegnemen zodat niet alleen Riks mond maar ook zijn linker oog aangetast werd.

Op dit zelfportret is de vertwijfeling te zien van Rik, die sindsdien een ooglap droeg. Hij zou een jaar later sterven. Dit portret kondigt het expressionisme aan – Van Ostayen had het goed gezien.

Rogier Chorus

Een venster voor Karel

In 1521 ontwierp de Brusselse kunstenaar Jan van Roome ter ere van Karel V, die in 1519 tot keizer van het Heilige Roomse Rijks der Duitse Natie was uitgeroepen, een glas-in-loodraam voor de Sint-Romboutskerk. In het jaar nadat hij dit ontwerp maakte, werd het in de kerk aangebracht. Geboorte- en sterfjaar van Van Roome zijn onbekend maar hij was actief tussen 1498 en 1521. Mogelijk is hij dezelfde persoon als Jan van Brussel van wie we weten dat hij vóór 1542 actief was in Danzig. Gedurende zijn leven maakte Van Roome onder andere ook ontwerpen voor wandtapijten en beeldhouwwerken. Hij was betrokken bij de creatie van het grafmonument voor Margareta van Bourbon (1438-1483) in de Église Saint-Nicolas de Tolentin in de Franse plaats Bourg-en-Bresse. Daar ligt ook Margareta van Oostenrijk begraven. Margareta van Bourbon was de eerste echtgenote van Philibert de Savoye, die na haar overlijden trouwde met Margareta van Oostenrijk. Voor de laatste rustplaats van Filibert en Margareta van Oostenrijk maakte hij eveneens het ontwerp. Tussen 1516 en 1532 werd hun gotische praalgraf in die kerk te Bourg-en-Bresse geconstrueerd. Wellicht heeft de kunstenaar, naast ander werk, verder ook nog een ontwerptekening gemaakt van een grafmonument voor Hiëronymus van Busleyden.

Een gedetailleerde tekening van een glasraam op perkament.

_{(c) Aartsbisschoppelijk Archief Mechelen Ontwerp voor een glasraam met stamboom van Karel V - foto Sophie Nuytten}

Laatmiddeleeuwse kerken bevatten tal van glas-in-loodramen. In belangrijke kerken, zoals die van Sint-Rombout (die bij de kerkelijke herindeling van 1559 tot kathedraal werd verheven), vond je natuurlijk meer van dergelijke vensters. Meestal werden op die ramen Bijbelse figuren of gebeurtenissen afgebeeld. Ze waren er niet alleen ter versiering van de kerk – ook de wanden waren overvloedig van afbeeldingen voorzien – maar vooral om de ongeletterde gelovigen in staat te stellen zich bij de verhalen die zij de priester tijdens de mis hoorden vertellen, iets voor te stellen. Zo fungeerden ze als een soort van “armenbijbels”. In dergelijke boeken werd een sterk ingekorte tekst van de Bijbel van grote hoeveelheden illustraties voorzien met hetzelfde doel: aanschouwelijke instructie. Daarbij ging het vooral om het aantonen dat verhalen uit het Oude Testament vooruitwijzen naar het leven en de dood van Christus. Armenbijbels vond je overigens nooit bij “arme” mensen thuis. Ze werden gebruikt door geestelijken bij hun onderwijs aan kinderen die nog niet konden lezen of oudere analfabeten die geïnteresseerd waren om meer te horen over God en de Bijbel.

Het glas-in-loodraam van Jan van Roome toont, helemaal onderaan, Karel V en zijn jongere broer Ferdinand, omgeven door de wapenschilden van de gebieden waarover zij heersten. Daarbij uiteraard ook dat van Mechelen, het vierde op de onderste rij rechts. Maar laten we bovenaan in de tekening beginnen. Daar zien we God die op het punt staat of net is begonnen om het Laatste Oordeel uit te spreken. Aan Zijn linkerhand (voor ons rechts) bevinden zich degenen die zich nog in het vagevuur bevinden. Je herkent de duivelse omgeving van het vagevuur in enkele details waar je vlammen van de hel en een duivelachtige figuur al ziet afgebeeld.

Details van een glasraam ontwerp tekening met figuurtjes omhuld door vlammen. _{details van een duivel en zielen in het hellevuur}

De in aanbidding geportretteerde, in een rode mantel geklede figuur die we rechts ook aantreffen – het zou menigeen kunnen verrassen – is Christus. Na Zijn kruisdood zou Hij de rechtvaardigen die zich in het vagevuur bevonden namelijk bevrijden. In principe was iedereen uit de tijd van het Oude Testament daar terecht gekomen. Door de val van Adam en Eva was de hemel voor iedereen immers gesloten. Vandaar dat ook Jezus in dit deel van de tekening wordt getoond. Hij richt zich in een smeekbede tot God de Vader om de Oudtestamentische patriarchen en andere goede mensen toegang tot de hemel te verschaffen. Aan Gods rechterkant zien we degenen die inmiddels al zeker zijn dat zij naar de hemel mogen opstijgen.

Het ‘Laatste-Oordeel’-thema van de tekening houdt op bij de schetsen van de Sint-Romboutstoren waarvan de bouw in 1520 was gestaakt. De afbeelding lijkt te suggereren dat er nog verder gewerkt zal worden aan de toren, maar zoals uiteindelijk zou blijken zou dit niet het geval zijn. De toren bleef onvoltooid. Als je de brede band volgt die, uitgaande van God, precies in het midden door de tekening loopt, komen we uit bij Karel en Ferdinand, de belangrijkste afgebeelde personen op deze tekening. Onder de koepelgewelven, dus onder de afbeeldingen van de Romboutstoren, bevindt zich een uitgebreide dynastieke afdeling met portretten en wapenschilden van hun voorouders. Recht boven de keizer en zijn broer zien we hun ouders, Filips de Schone en Johanna van Castilië. Daar weer boven, heel klein weergegeven, de grootouders van Karel en Ferdinand. Een volledige genealogie van hun voorgeslacht was natuurlijk niet realiseerbaar, vandaar dat Van Roome het bij hen liet.

Links en rechts zien we in de onderste afdeling van de tekening tal van familieleden van Karel en Ferdinand afgebeeld, waarbij het een hele klus zou zijn (als dat al mogelijk zou zijn) om elk van hen te identificeren. Of dit al eens is geprobeerd, is mij niet bekend. Maar wie een poging wil wagen om dit te ondernemen, kan de tekening de komende maanden bestuderen in het Hof van Busleyden. Daar kun je dit door de Vlaamse overheid erkende topstuk, als bruikleen van het Aartsbisschoppelijk Archief, bewonderen. Het glasraam zelf kunnen we helaas niet meer bekijken want in de Franse tijd, eind achttiende eeuw, sneuvelde het.

Wim Hüsken

Save the date

Zondag 18 januari: Rondleiding - Wissel van de wacht

Bruikleenbeheerder Sofie Polfliet neemt je mee langs de boeiendste wissel kunstwerken van het museum.

Twee mensen staan voor een groot schilderij in een museumzaal.

Schilderijen die worden uitgeleend aan andere musea, delicate papieren tekeningen die slechts korte tijd mogen getoond worden… Ook de vaste opstelling van Museum Hof van Busleyden is constant in verandering!

Sofie Polfliet staat in voor de bruiklenen van het museum en neemt je mee op deze unieke rondleiding. Kom meer te weten over de werking van het museum, bewonder de nieuwste aanwinsten, en leer hoe je zelf kunstwerken kan inpakken voor vervoer! Na de rondleiding geeft Sofie een mini cursus in het museumatelier, aan de hand van een voorstudie van Willem Geets.

Eindigen doen we in de koffiebar met een gezellig drankje. Het is onze eerste bijeenkomst van het nieuwe jaar, en we verwelkomen ook graag nieuwe leden! Ken je iemand die interesse heeft om vriend te worden? Nodig hen dan uit, elke vriend mag één extra gast meebrengen.

Praktisch

Wanneer: zondag 18 januari om 14.00 uur
Waar: Museum Hof van Busleyden
Wie: exclusief voor Vrienden en hun gasten
Tarief: gratis

Schrijf je hier in

Terugblik

Opening Rik Wouters & Nel: muze en manager

Twee mensen kijken naar een schilderij van een vrouw in rood wit gestreepte jurk.

Op 24 oktober hebben we met een dertigtal Vrienden als eersten het kunstwerk De Rode Gordijnen in het Hof van Busleyden kunnen bewonderen. Rik Wouters is met dit prachtig schilderij weer terug thuis in zijn Mechelen. De stad waar hij opgroeide, werkte in het meubelatelier van zijn vader en les volgde aan de Academie voor Beeldende Kunsten. Toen al was het duidelijk dat Rik Wouters heel wat artistieke kwaliteiten had en een getalenteerd kunstenaar zou worden.

Curator Niels Schalley gaf een boeiende en leerrijke lezing over Rik en zijn relatie met Nel Duerinckx, zijn vrouw en muze. Onderzoek in de Nationale Bibliotheek van Brussel en het lezen van de uitgebreide briefwisseling die Nel naliet, gaf Niels voldoende stof om een sterk inhoudelijke presentatie te brengen. Hierin toonde hij op een overtuigende wijze aan dat, wat we reeds wisten, Nel minachtend neerkeek op Mechelen en dat haar verstandhouding met de familie Wouters niet al te goed was.

Dit neemt niet weg dat we na de lezing met volle teugen hebben genoten van de bescheiden maar mooie tentoonstelling in de benedenzaal van het museum. In deze expositie staat het prachtig schilderij met Nel tussen de Rode Gordijnen centraal, aangevuld met werken van Rik Wouters uit de eigen collectie van het Hof van Busleyden.

Zeker gaan kijken, het is een aanrader!

Frank Nobels

Jaarvergadering en lezing Bart Stroobants

Op 13 december hield onze vzw Vrienden van het Hof van Busleyden haar jaarvergadering in ons museum. Voor de opening maakte de museumstaf een groepsfoto van de aanwezige leden.

Een groepsfoto van de vrienden van het museum, de eerste rij mensen zit neer en de anderen staan achter hen.

Een mooi begin van de vergadering waarop onze voorzitter positieve jaarcijfers voor 2024 kon voorleggen: de lidgelden hadden € 5.020 opgebracht en er werd een overschot van € 3.420 geboekt. Volgens de begroting voor 2025 zal dat saldo nog oplopen tot € 4.785. Dit jaar konden wij € 7.500 overmaken aan het museum voor de aankoop van het in onze nieuwsbrief van september besproken schilderijtje van Maria van Hongarije. Eddy Brouwers berichtte ook dat de rondleidingen voor anderstalige nieuwkomers met onze steun zijn begonnen (zie verder onder Museumnieuws).

Aansluitend gaf Bart Stroobants een toelichting op het lopende project Rubens in Steen – een meesterlijke barokwandeling in Mechelen. De Mechelse baroktijd -voornamelijk de 17^de eeuw- is naast de Bourgondische tijd een verhaallijn die ons museum gebruikt. Het project kon rekenen op ruime steun van Toerisme Vlaanderen, waarbij de internationaal minder bekende Lucas Faydherbe gekoppeld werd aan zijn leermeester Rubens.

In overleg met de Kerkraden van de kathedraal, de Hanswijkbasiliek en Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijle werkte het Hof van Busleyden als initiatiefnemer dit project uit, waarbij gemikt wordt op een divers publiek van alle leeftijden. Scenarioschrijver Little Harry zorgde voor visuele én auditieve opnames in de drie kerken en op de route ertussen. Ze kunnen worden gevolgd via een te bestellen speciale app met QR-code.

Bart beschreef heel beeldend de verschillende objecten van Faydherbe en Rubens die het parcours aandoet. Het is de bedoeling dat de hele wandeling wordt gemaakt – het project zal de komende drie jaar lopen. De Vrienden kregen ter plekke de mogelijkheid de code in te scannen als begin van de wandeling. Een boeiend verhaal dat de aantrekkelijkheid van onze stad voor toeristen jong en oud nog zal versterken!

Bart kreeg als dank voor zijn gedreven betoog een bon van een Mechelse boekenwinkel.

Rogier Chorus

Nieuws van het museum

Rondleiding nieuwkomers

In november lanceerde het museum de rondleidingen voor anderstalige nieuwkomers (NT2). Het enthousiasme bij het volwassenonderwijs was duidelijk groot! De aanvragen stroomden meteen na de aankondiging binnen. Om iedereen een eerlijke kans te geven is er een limiet opgelegd van maximum vier rondleidingen per organisatie. Al één school zit inmiddels aan deze limiet.

Niet alleen de leerlingen, maar ook de leerkrachten zijn tevreden. Zo zei een leraar na afloop van het bezoek:

“Het was een geslaagde rondleiding, de leerlingen hingen aan de lippen van de gids! Dit vinden ze duidelijk interessanter dan pakweg een tentoonstelling over Magritte. Ze vinden het fijn om de grandeur van het verleden en van Mechelen te ervaren, zowel door de kunstwerken als in het gebouw zelf.”

Ook de interesse bij de museumgidsen was groter dan verwacht. Maar liefst 17 gidsen volgden een vorming en staan nu klaar om de NT2 groepen rond te leiden.

Rik Wouters

Nog een succesverhaal is de focusexpo Rik Wouters & Nel: muze en manager. Het is de eerste keer dat het museum de kleinere ruimte in de kelder gebruikt voor een tentoonstelling. Tot voor kort werd deze namelijk als restauratieatelier gebruikt. Nu dit atelier in Depot Rato in werking is gegaan, kan het zaaltje eindelijk worden gebruikt waarvoor het bedoeld is: om kleine maar fijne expo’s onder te brengen. Je wordt hier uitgenodigd om te vertragen en stil te staan bij enkele kunstwerken. Dat kan het publiek duidelijk smaken: in de eerste maand mocht de expo al meer dan 5.000 bezoekers verwelkomen.

Nog meer vriendennieuws lezen? Duik het archief in: