Vriendennieuws

Benieuwd wat de vrienden van het museum allemaal doen? Hier vind je een overzicht van nieuws, activiteiten en bijdragen.

September 2025

Objecten in de kijker

Een portretje van een lieftallig Habsburgs prinsesje is nu museumbezit

Het was een pareltje dat in 2021 symbool werd van de expo Kinderen van de Renaissance. De ‘Meester van de Magdalenalegende’ had tegelijk de kinderlijke onschuld én de vorstelijke waardigheid vastgelegd van een prinsesje dat de zus was van wie later Keizer Karel zou worden.

Dat schilderijtje was al langer door het veilinghuis Sotheby aangeboden, en met enige financiële hulp van de Vrienden van het Hof van Busleyden kon ons museum dit prachtstuk in april verwerven. Het juweeltje is nu opgeslagen in het Depot Rato en vanaf volgend jaar zal het een plaats krijgen in de vaste collectie van het Hof van Busleyden.

Een portret van een klein meisje met wit kapje voor een zwarte achtergrond.

Nagenoeg zeker is het dat hier Maria is afgebeeld, de in 1505 geboren zus van Karel V. De Meester van de Magdalenalegende maakte in 1507 een reeks portretjes van Karel, diens broer Ferdinand en zusters Eleonora (*1498), Isabella (*1501) en de tweejarige Maria. Zij, en niet een van haar oudere zusters, moet dus op dit portretje staan.

Zulke portretjes dienden om huwelijkskandidaten te overtuigen. Voor de Habsburgers een belangrijk middel om hun macht uit te breiden. Dat klinkt misschien vreemd voor een afbeelding van een tweejarige, maar we weten dat al in 1515 keizer Maximiliaan de toezegging voor een dubbelhuwelijk wist te verkrijgen van de toenmalige koning van Hongarije en Bohemen. Zijn jonge kleindochter Maria zou diens nog jongere zoon Lajos (Lodewijk) trouwen, en kleinzoon Ferdinand kreeg dan de hand van diens dochter Anna. Die belofte van een Doppelhochzeit werd uitgebreid gevierd in Wenen, en ze zou Oostenrijk uitbreiden met Hongarije en Bohemen. Lodewijk werd dat jaar alvast door Bernhard Strigel afgebeeld (rechts onderaan) op een familieportret met de keizer, zijn vrouw Maria van Bourgondië en zijn mannelijke nazaten Karel en Ferdinand.

Een portret van een familie bestaande uit 6 personen in rijkelijk versierde kledij.

Het huwelijk tussen Lodewijk, die inmiddels koning was geworden, en Maria werd voltrokken in 1522, en vanaf toen werd ons prinsesje koningin, en ging ze Maria van Hongarije heten.

De jonggehuwden kregen het niet gemakkelijk. De Hongaarse hoge adel ruziede onderling en liet zich niet door het jonge koningspaar gezeggen. Sultan Suleiman de Grote maakte hiervan gebruik om Hongarije in 1526 de oorlog te verklaren. In Mohács aan de Donau werd het Hongaarse leger in de pan gehakt en de voortvluchtige Lodewijk kwam niet ver van het slagveld om.

Zo werd Maria op haar éénentwintigste weduwe. Wat restte van Hongarije, en Bohemen kwamen in handen van haar broer Ferdinand. Maria’s status van weduwe kwam haar broer Karel niet slecht uit: hij herhaalde wat zijn vader had gedaan met diens zuster, eveneens weduwe Margaretha van Oostenrijk. Zij was in 1530 overleden en dat zelfde jaar werd Maria aangesteld als landvoogdes van de Nederlanden.

Het lieftallige prinsesje ontpopte zich als een kundig bestuurder, die onze lage landen dertig jaar lang zonder grote problemen zou beheren en met tact omsprong met de Franse buur en met het in onze landen opkomend protestantisme.

Voor de stad Mechelen had haar aanstelling een jammerlijk gevolg. Maria was een verwoed jaagster: ze hield er zelfs een fokkerij van valken op na. Om die reden koos zij niet voor onze niet zo bosrijke omgeving, maar ze verhuisde met haar hofhouding naar Brussel, dichtbij het Zoniënwoud.

Maar dat haar portretje nu in Mechelen is teruggekomen is niet meer dan terecht. Hier werd ze opgevoed, in het Hof van Savoye, en hier heeft de schilder zijn zo geslaagde werk verricht!

Rogier Chorus

Dirk I of II Van Eyck, Kokosnootbeker (1602 - 1603)

De ontdekkingsreizen naar Afrika en de Oriënt brachten allerlei voorwerpen maar ook dieren naar de Nederlanden die tot ver in de middeleeuwen volstrekt onbekend waren. Een van de meest exotische dieren die men al vroeg meende te kennen was de leeuw. Maar wie ooit in het Alhambra bij Granada is geweest en de vier leeuwen heeft gezien die rond een fontein staan gedrapeerd, kan niet anders dan tot de conclusie komen dat de steenkapper die deze dieren beitelde dergelijke dieren nooit goed heeft bekeken, niet op papier, laat staan in de werkelijkheid.

Albrecht Dürer maakte in 1515 een houtsnede van een neushoorn die dat jaar uit India naar Lissabon was verscheept als geschenk voor Leo X, de toenmalige paus.

Een zeer gedetailleerde ets van een neushoorn.

Een dergelijk beest had men hier in Europa nog nooit gezien, of althans niet in de duizend jaren vóór de aankomst van het dier in 1515. Pas in 1498 was het de Portugezen gelukt om via de kust van Afrika en langs Kaap de Goede Hoop India te bereiken. Tien jaar eerder was men erin geslaagd voor het eerst die kaap te ronden. Wel hadden de Portugezen al eerder de kust van West-Afrika stap voor stap in kaart gebracht. Daarmee werd in 1415 begonnen na de inname van de stad Ceuta, gelegen in Noord-Afrika aan de Straat van Gibraltar. De stad behoort tegenwoordig nog altijd tot het Spaanse grondgebied.

In Europa waren uit Egypte afkomstige kokosnoten al eerder bekend maar pas nadat voet aan wal was gezet in Westelijk Afrika, en meer nog, nadat India per schip bereikbaar was geworden, kwam de vrucht naar onze contreien. Kokosnoten bleven natuurlijk zeldzame dingen, hetgeen moge blijken uit de vervaardiging, vooral in de zestiende eeuw, van fraai uitgevoerde kostbare kokosnootbekers. De fascinatie voor exotische voorwerpen nam niet weinig toe na de ontdekking van de Nieuwe Wereld. Nadat Columbus – afgezien van de Vikingen die er al eerder aan land waren gegaan, maar dan noordelijker – als eerste Europeaan er in 1492 in geslaagd was de Atlantische Oceaan over te steken, traden allerlei andere ontdekkingsreizigers in zijn voetsporen en kwamen de meest uiteenlopende voorwerpen uit die landen naar Europa. Al vóór het einde van de vijftiende eeuw werden zo grote hoeveelheden “schatten” uit het Goudland naar Europa vervoerd (roofkunst!), waaronder tal van uit puur goud vervaardigde voorwerpen.

De collectie van Margaretha

Door al die exotische voorwerpen – Margaretha van Oostenrijk had in haar Mechelse paleis heel wat van dergelijke artefacten in haar collectie – groeide de belangstelling voor zaken die in Europa niet voorkwamen. In de kiem was die interesse gelegd in de periode van de Kruistochten maar de hoeveel zaken die men tijdens die reizen kon meenemen bleef beperkt. Zodra het om hele scheepsladingen vol ging, veranderde dat. Zo is waarschijnlijk te verklaren dat kokosnootbekers vooral vanaf de zestiende eeuw in trek kwamen. De al eerder genoemde Albrecht Dürer zou er, op zijn reis door de Nederlanden in 1520 en 1521, enkele hebben aangeschaft.

Een tiental jaren geleden kwam bij een Antwerps veilinghuis een kokosnootbeker op de markt. Dergelijke objecten zijn niet alleen zeer zeldzaam maar nog minder vaak worden ze te koop aangeboden. In 2005 werd bij de tentoonstelling Dames met klasse een prachtige kokosnootbeker getoond uit de verzameling van het Antwerpse Museum Sterckshof. Deze is gedateerd op 1543-44. Het Hof van Busleyden hoopte eindelijk zijn kans schoon te zien om nu ook een dergelijke beker voor zijn collectie te kunnen verwerven. Een bezoek aan het Antwerpse veilinghuis draaide evenwel uit op een teleurstelling. De kwaliteit van de beker was niet overtuigend, hoewel de kokosnoot zelf, zoals vaak het geval is, was voorzien van een interessante gegraveerde mythologische voorstelling. De zilveren houder was evenwel niet fraai en ook de kokosnoot zelf toonde lelijke kleurverschillen. De koop ging dus niet door.

Maar wie schetst onze verbazing toen niet lang daarna de aandacht werd gevestigd op een kokosnootbeker die tijdens een kunstbeurs in Brussel werd aangeboden.

Een ornamentale beker gemaakt uit zilver en kokosnoot.

Bovendien ging het in dit geval om een beker waarvan de houder door een Mechelse zilversmid was vervaardigd. Uit de merken kon afgeleid worden dat het ging om Dirk I of II van Eyck en dat het voorwerp was gemaakt in 1602-1603. Na gedetailleerd onderzoek van het zilver door de beste experten van België was de conclusie: het zilver dateert inderdaad uit het begin van de zeventiende eeuw. Hoewel de beker eruitziet alsof hij gisteren werd gemaakt – zo volmaakt ziet hij er uit – was men het er unaniem over eens dat hij origineel is.

De prijs was er ook naar! De budgetten van het Hof van Busleyden waren niet toereikend om het kleinood uit eigen middelen te bekostigen. Gelukkig werd de oplossing gevonden – nadat bij de handelaar een optie op de beker was genomen; hij was bereid om deze vrij lang open te houden – om het voorwerp te laten aankopen door het Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché, dat beheerd wordt door de Koning Boudewijnstichting. Aangezien de Stichting er niet zelf een kunstcollectie op nahoudt, werd besloten de kokosnootbeker in langdurige bruikleen te geven aan het Hof van Busleyden. Zo is ons museum toch nog in het bezit gekomen van zo’n unieke beker, en dan nog wel vervaardigd door een Mechelse zilversmid. Deze kokosnootbeker kan bewonderd worden in het museum want het maakt deel uit van de vaste opstelling.

Wim Hüsken

Literatuur

Over de verzameling exotische voorwerpen in de collectie van Margareta van Oostenrijk schreef Joris Capenberghs, “Margareta van Oostenrijk, het Hof van Savoyen en de Nieuwe Wereld”, in Dames met klasse. Margareta van York | Margareta van Oostenrijk, redactie Dagmar Eichberger, Leuven: Davidsfonds, 2005, blz. 297-309. De kokosnootbeker van het Museum Sterckshof is beschreven op blz. 326-27.

Bijschriften illustraties:

Afb. 1. Albrecht Dürer, Rhinoceros (1515). New York, Christie’s, 2013 (publiek domein).
Afb. 2. Dirk I of II van Eyck, Kokosnootbeker (1602-1603). Mechelen, Hof van Busleyden, inv.nr. 00009 (© erfgoed.kbs.be).

Terugblik

Music in the Cloud, Luc Rombouts over vijf eeuwen beiaardgeschiedenis

Op 3 mei van dit jaar hield Luc Rombouts, docent aan de Mechelse Koninklijke Beiaardschool, een boeiende lezing over de geschiedenis van de beiaard. Daaraan vooraf ging in het kader van het evenement ‘Meiklokjes’ een concert gegeven door leerlingen van de school op de beiaard van het Hof van Busleyden. Uitgevoerd werd Sergei Prokofievs Peter en de wolf, gevolgd door bekende melodieën uit Disneyfilms.

Een tuin waar veel mensen zitten op bankjes en stoelen, gericht naar de gevel van het stadspaleis.

Beiaarden zijn in grote aantallen verdeeld over heel Nederland en België te vinden. Daar werden ze in de zestiende eeuw op grote schaal geïntroduceerd. De geschiedenis van de beiaard gaat evenwel nog verder terug. In middeleeuwse geschriften wordt regelmatig naar klokken verwezen. Klokken gaven het ritme van de dag aan maar waarschuwden ook voor calamiteiten. Aan de wijze waarop ze werden geluid kon men horen wat er aan de hand was. Zo is in de Antwerpse kathedraal op de Carolus-klok de tekst “Haer geluyt hoert men in elcke syde, sy clept van brande, sy luyt ten stryde” aangebracht. Door Victor Hugo is de klokkenluider van de Notre Dame beroemd geworden. Sinds 2014 is de beiaardcultuur door Unesco erkend als werelderfgoed.

Luc schetste hoe de techniek van het bespelen van meerdere klokken zich vanaf de middeleeuwen ontwikkelde zodat zij door één persoon bediend konden worden. Het gebruik van een klavier waarmee de klokken met behulp van hamers tot klinken werden gebracht, betekende een grote doorbraak voor de totstandkoming van beiaarden die meestal iets minder dan vijftig klokken tellen. Het automatisch laten klinken van een beiaard wordt tot stand gebracht door het instrument via een speeltrommel te koppelen aan het mechanisme dat de luidklokken beregelt. Ook werd de klank van de klokken steeds beter op elkaar afgestemd. Daarbij speelden de uit Frankrijk afkomstige gebroeders Hemony in de zeventiende eeuw een grote rol.

Tegen het eind van de negentiende eeuw was de beiaard enigszins in vergetelheid geraakt. Maar mede door de Mechelaar Jef Denyn werd het instrument een nieuw leven ingeblazen. Na de Eerste Wereldoorlog werden verschillende beiaarden buiten Europa gebouwd, o.a. in de Verenigde Staten en Australië. Deze herinnerden aan de vele slachtoffers uit die landen die tijdens de jaren 1914-1918 op Vlaamse velden waren gesneuveld.

Luc wist de aanwezigen ruim een uur te boeien met tal van details over de geschiedenis van de beiaard en het gebruik ervan over de hele wereld. In die geschiedenis heeft Mechelen altijd een vooraanstaande plaats ingenomen, niet alleen met de zestiende-eeuwse bronsgieterijen maar ook met de Beiaardschool, die in 1922 bij Jef Denyns 35-jarig jubileum als Mechels beiaardier werd opgericht.

Wim Hüsken

Bezoek tentoonstelling Eeuwen Zilver smeden in Lier

Op zaterdag 6 september togen we met een select gezelschap vrienden naar Lier voor een bezoek aan deze tentoonstelling. Een bezoek niet voor watjes want we moesten eerst de wolharige mammoet trotseren…

Een mamoet skelet staat opgesteld in een museumzaal.

Maar eens deze hindernis genomen werden we rondgeleid in dit stadsmuseum dat ons een inzicht gaf in de geschiedenis van Lier en zijn beroemde zonen zoals Felix Timmermans, Louis Zimmer (die steeds wist hoe laat het was) en Isidore Opsomer.

Bijzonder interessant was de tijdelijke tentoonstelling over de zilversmeedkunst. Van eenvoudig lepeltje tot peperduur zoutvat, van simpele miskelk tot opvallende reliekhouder. Een handvol zilversmeden maakte eeuwen geleden gebruiksvoorwerpen voor de kerk en de burgerij. Indrukwekkend was ook het 600 kilogram zware schrijn van de Lierse patroonheilige Sint-Gummarus (of de Gommer zoals de schapenkoppen hem noemen) en dat zoals ‘onze’ Rumoldus elk jaar door straffe mannen in processie rondgedragen wordt.

Een ornamentale zilveren kist met onder andere leeuwen als versiering.

De gids kruidde de rondleiding met heel wat verhalen en legendes zodat we maar net op tijd waren om aan te schuiven aan de mooi gedekte tafel… Of tenminste dat dachten we want helaas was de uitdrukking ‘van een schoon gedekte tafel kun je niet eten’ ook hier van toepassing en bleven we op onsze honger zitten. Hier eindigde dan ook ons bezoek en we reisden welgemoed en voldaan weer naar onze homesteads.

In een museumzaal staat een gedekte tafel met wit tafelkleed en zilveren bestek.

Eddy Brouwers

Opening Rubens in Steen

Op dinsdag 9 september opende het langverwachte belevingsparcours Rubens in Steen.

Na welkomstwoorden van schepen van Erfgoed Greet Geypen, voorzitter van de Kerkraad van de Sint-Rombouts kathedraal Emmanuel Gerard en burgemeester Bart Somers startten we met de barokwandeling. Onze gids? Niemand minder dan beeldhouwer-architect Lucas Faydherbe!

Via WhatsApp leidde hij ons langs de drie kerken die in de zeventiende eeuw zijn belangrijkste werkterrein vormen: de Sint-Romboutskathedraal, de Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk en de Onze-Lieve-Vrouw van Hanswijkbasiliek.

Vijf mensen dragen een hoofdtelefoon en kijken al lachend naar hetzelfde scherm in een kerk.

In die laatste locatie kon een drankje natuurlijk niet ontbreken, en genoten we nog van een gezellige receptie. Kon je niet aanwezig zijn op de feestelijke opening? Geen nood, Rubens in Steen blijft de komende drie jaar beschikbaar. Méér dan genoeg tijd om er op uit te trekken met de barokmeester dus!

Mars Van Malderen

Nieuws van het museum

Open Monumentendag

Naar jaarlijkse goede gewoonte zwaaien het museum en depot de deuren open op Open Monumentendag. Die vindt dit jaar plaats op zondag 14 september. In Depot Rato staat een hofspreker je te woord, is het restauratieatelier te bezoeken, en is er een gecureerde selectie van decoratieve kraagstenen. In het museum kan je na afloop van een speelse familiezoektocht een prijs winnen. Daarnaast geeft Hans Le Compte, de architect die meewerkte aan de renovatie van het stadspaleis, een lezing over dit proces. Toegang en alle activiteiten zijn gratis. Schrijf je hier in voor de lezing.

Workshops

In september lanceert het museum bovendien ook het najaar programma: de creatieve workshops voor volwassenen starten terug op met activiteiten zoals boekbinden, yoga en meditatie, striptekenen, en kiemgroenten kweken. Kriebelt het om zelf aan de slag te gaan? Bekijk het volledige programma hier.

Leesclub

Daarnaast kan je ook deelnemen aan de eerste sessie van de leesclub, waar we het waargebeurde verhaal De Kunstdief: het verbijsterende verhaal van de man die 200 musea beroofde. onder de loep nemen. We bespreken we het boek op basis van stellingen en vragen. Er is ruimte voor open discussie, gezellige kennismakingen, en lekkere koffie of thee. Afspraak op zondag 28 september in het museum, schrijf je hier in voor de leesclub.

Een persoon zit in een zonnige koffiebar en leest het boek met de titel De Kunstdief.

Rondleiding nieuwkomers

Tot slot starten dit najaar ook de NT2 rondleidingen op, met steun van jullie als vrienden van het museum. Anderstalige nieuwkomers maken op deze manier kennis met het fantastische erfgoed dat Mechelen te bieden heeft.

Nog meer vriendennieuws lezen? Duik het archief in: